Poniżej przedstawiam pierwszą część modułu "Bezpieczeństwo maszyn", w której prezentuję podstawowe i najważniejsze, (moim zdaniem), przepisy regulujące bezpieczeństwo pracy przy maszynach.
Kodeks Pracy [1]
Art. 215.
§ 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby:
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,
2) uwzględniały zasady ergonomii.
Art.216.
§ 1. Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215.
§ 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.
Art. 217.
Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.
Art. 218.
Przepisy art. 215 i 217 stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2]
§ 39. 1. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości - z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych pracowników;
2) zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących takich zagrożeń.
2. jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.
3. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.
§40. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.
2. W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia.
§ 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być poprzedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcę.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn [3]
§ 5. Maszyny mogą być wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku, jeżeli przy prawidłowym zainstalowaniu i konserwacji oraz zastosowaniu zgodnym z przeznaczeniem lub w warunkach, które można przewidzieć, nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób oraz zwierząt domowych lub mienia oraz spełniają przepisy rozporządzenia.
§ 6. 1. Przed wprowadzeniem maszyny do obrotu lub oddaniem do użytku producent lub jego upoważniony przedstawiciel:
1) zapewnia, że maszyna spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa określone w rozporządzeniu;
2) zapewnia, że dostępna jest dokumentacja techniczna, o której mowa w załączniku nr 2 do rozporządzenia;
3) dostarcza niezbędnych informacji, w szczególności instrukcji;
4) przeprowadza właściwe procedury oceny zgodności, o których mowa w § 127;
5) sporządza deklarację zgodności WE, o której mowa w pkt 1 załącznika nr 3 do rozporządzenia i zapewnia, że została dołączona do maszyny;
6) umieszcza oznakowanie CE, zgodnie z zasadami określonymi w załączniku nr 4 do rozporządzenia.
§ 9. 1. Producent maszyny lub jego upoważniony przedstawiciel powinien zapewnić przeprowadzenie oceny ryzyka w celu określenia, mających zastosowanie do tej maszyny, zasadniczych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana z uwzględnieniem wyników tej oceny.
2. W procesie oceny ryzyka, o której mowa w ust. 1. producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien:
1) określić ograniczenia dotyczące maszyny, w tym zastosowania zgodnego z przeznaczeniem oraz wszelkiego możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia;
2) zidentyfikować zagrożenia, jakie może stwarzać maszyna i związane z tym sytuacje niebezpieczne;
3) oszacować ryzyko, biorąc pod uwagę ciężkość możliwych urazów lub uszczerbku na zdrowiu i prawdopodobieństwo ich wystąpienia;
4) ocenić ryzyko w celu ustalenia, czy wymagane jest zmniejszenie ryzyka, zgodnie z wymaganiami rozporządzenia;
5) wyeliminować zagrożenia lub zmniejszyć ryzyko związane z zagrożeniami przez zastosowanie środków ochronnych, zgodnie z hierarchią określoną w § 10 ust. 3.
§ 10. 1. Maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana tak, aby nadawała się do realizowania swojej funkcji oraz mogła być obsługiwana, regulowana, i konserwowana, nie stwarzając zagrożeń dla osób wykonujących te czynności w przewidzianych warunkach z uwzględnieniem możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia.
2. W celu przeciwdziałania zagrożeniom, o których mowa w ust. 1, powinny być stosowane środki mające na celu wyeliminowanie wszelkiego ryzyka w okresie całego założonego czasu życia maszyny, z jej transportem, montażem, demontażem, unieruchomieniem i złomowaniem włącznie.
3. Przy doborze najbardziej odpowiednich środków, o których mowa w ust. 2, producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien postępować zgodnie z następującymi zasadami, według podanej kolejności:
1) wyeliminować lub zmniejszyć ryzyko, tak dalece jak to możliwe, przez projektowanie i wytwarzanie maszyn bezpiecznych samych w sobie;
2) stosować konieczne środki ochronne w odniesieniu do ryzyka, którego nie można wyeliminować;
3) informować użytkowników o ryzyku resztkowym spowodowanym jakimkolwiek niedostatkami w przyjętych środkach ochronnych i wskazywać czy jest konieczne przeszkolenie w tym zakresie oraz określić potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej.
§ 11. 1. Podczas projektowania i wykonania maszyny oraz opracowywania instrukcji producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien wziąć pod uwagę nie tylko zastosowanie maszyny zgodne z przeznaczeniem, ale także możliwe do przewidzenia niewłaściwe użycie.
2. Maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana tak, aby zapobiec niewłaściwemu jej użyciu, jeżeli takie użycie wywołałoby ryzyko.
3. W przypadku, gdy maszyna jest zaprojektowana w sposób umożliwiający jej niewłaściwe użycie, w instrukcji należy poinformować użytkownika o niedozwolonych sposobach jej użytkowania.
4. Podczas projektowania i wykonania maszyny producent powinien uwzględnić ograniczenia ruchów operatora z koniecznym lub przewidywanym stosowaniem środków ochrony indywidualnej.
ERGONOMIA
§ 16. 1. Maszyna powinna być tak zaprojektowana i wykonana, aby w przewidzianych warunkach jej użytkowania ograniczyć do minimum dyskomfort, zmęczenie oraz obciążenie fizyczne i psychiczne odczuwane przez operatora. W tym celu należy zastosować zasady ergonomii, w tym:
1) uwzględnić różnorodność warunków fizycznych operatorów ich siły i wydolności;
2) zapewnić wystarczającą przestrzeń dla ruchów części ciała operatora;
3) unikać wymuszania tempa pracy przez maszynę;
4) unikać obserwacji wymagającej długotrwałej koncentracji;
5) dostosować wzajemne oddziaływania operatora i maszyny do dających się przewidzieć cech operatorów.
2. Stanowisko operatora powinno być zaprojektowane i wykonane tak, aby unikać ryzyka powodowanego wydzielaniem gazów lub brakiem tlenu.
3. Jeżeli maszyna jest przeznaczona do użytkowania w środowisku niebezpiecznym, stwarzającym ryzyko dla zdrowia i bezpieczeństwa operatora lub przyczynia się do powstania niebezpiecznego środowiska należy zastosować odpowiednie środki zapewniające operatorowi dobre warunki pracy i ochronę przed możliwymi do przewidzenia zagrożeniami.
4. W uzasadnionych przypadkach stanowisko operatora powinno być wyposażone w odpowiednią kabinę zaprojektowaną, wykonaną lub wyposażoną tak, aby spełniała wymagania, o których mowa w ust. 1 - 3.
5. Wyjście z kabiny powinno umożliwiać szybką ewakuację. Jeżeli jest to konieczne, kabina powinna mieć wyjście awaryjne, umieszczone w kierunku innym niż wyjście z kabiny.
URZĄDZENIA STERUJĄCE
§ 19. 1. Urządzenia sterujące powinny być:
1) wyraźnie widoczne i identyfikowalne z użyciem piktogramów we właściwych przypadkach;
2) rozmieszczone w sposób zapewniający bezpieczną obsługę, bezzwłoczną i jednoznaczną;
3) zaprojektowane tak, aby ich kierunek ruchu był zgodny z wywołanym skutkiem;
4) umiejscowione poza strefami niebezpiecznymi, z wyjątkiem urządzeń do zatrzymania awaryjnego lub podwieszonego pulpitu sterowniczego w przypadku gdy jest to konieczne;
5) umieszczone w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowego ryzyka;
6) zaprojektowane albo zabezpieczone w taki sposób, aby pożądany efekt, jeżeli wiąże się z nim ryzyko nie mógł wystąpić bez zamierzonego działania;
7) wykonane tak, aby wytrzymały dające się przewidzieć obciążenia;
8) wykonane tak, aby ich rozmieszczenie, przemieszczanie i opór związany z operowaniem nimi były zbieżne z powodowanym działaniem z uwzględnieniem zasad ergonomii.
2. Jeżeli urządzenie sterujące zostało zaprojektowane i wykonane w celu spełniania różnych funkcji i brak jest wzajemnej jednoznacznej relacji między nimi, funkcja jaka ma być wykonana, powinna być sygnalizowana i w razie potrzeby potwierdzona.
ZATRZYMANIE AWARYJNE
§ 24. 1. Maszyna powinna być wyposażona w co najmniej jedno urządzenie do zatrzymania awaryjnego umożliwiające wyeliminowanie zaistniałego niebezpieczeństwa lub zapobieżenie jego wystąpieniu.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do:
1) maszyn, w których urządzenie do zatrzymania awaryjnego nie obniżyłoby ryzyka ze względu na brak możliwości skrócenia czasu zatrzymania lub braku możliwości podjęcia szczególnych środków niezbędnych do przeciwdziałania ryzyku;
2) maszyn przenośnych, trzymanych w ręku i prowadzonych ręcznie.
3. Urządzenie, o którym mowa w ust. 1, powinno:
1) mieć wyraźnie rozpoznawalne i widoczne oraz szybko dostępne urządzenia sterujące;
2) możliwie jak najszybciej zatrzymywać niebezpieczny proces, bez stwarzania dodatkowego ryzyka;
3) w koniecznych przypadkach inicjować lub umożliwiać zainicjowanie pewnych ruchów zabezpieczających.
4. Z chwilą ustania aktywnego działania urządzenie do zatrzymania awaryjnego po wygenerowaniu sygnału zatrzymania, sygnał ten powinien być podtrzymany przez zablokowanie tego urządzenia, aż do chwili, w której zostanie ono w sposób zamierzony odblokowane.
5. Nie powinno być możliwe zablokowanie urządzenia do zatrzymania awaryjnego bez wygenerowania polecenia zatrzymania. Odblokowanie urządzenia do zatrzymania awaryjnego może nastąpić wyłącznie przez wykonanie odpowiednich czynności, przy czym nie powinno ono ponowne uruchomić maszyny, a tylko umożliwić jej uruchomienie.
6. Funkcja zatrzymania awaryjnego musi być dostępna i gotowa do użycia przez cały czas, bez względu na tryb pracy maszyny.
7. Urządzenia do zatrzymania awaryjnego powinny wspomagać, a nie zastępować pozostałe środki zabezpieczające.
OSŁONY
§ 33. 1. Ruchome elementy maszyny powinny być zaprojektowane i wykonane tak, aby zapobiec ryzyku zetknięcia mogącego być przyczyną wypadku, a gdy ryzyko to nadal istnieje, ruchome elementy maszyny powinny być wyposażone w osłony lub urządzenia ochronne.
2. W celu zapobieżenia przypadkowemu zablokowaniu elementów maszyny w czasie ich pracy, należy stosować wszelkie niezbędne środki.
3. Jeżeli mimo podjętych środków istnieje nadal prawdopodobieństwo zablokowania ruchomych elementów maszyny, producent powinien zapewnić specjalne urządzenia ochronne lub narzędzia do bezpiecznego odblokowania tych elementów.
4. Instrukcje i jeżeli to możliwe, oznakowanie na maszynie powinny wskazywać specjalne urządzenia ochronne, o których mowa w ust. 3 i sposób ich stosowania.
5. Osłony i inne urządzenia ochronne chroniące przed ryzykiem związanym z ruchomymi elementami maszyny powinny być dobierane stosowanie do rodzaju zagrożenia.
POŻAR LUB WYBUCH
§ 42 1. Maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana tak, aby uniknąć:
1) powstania pożaru lub przegrzania,
2) wybuchu
- spowodowanych przez sama maszynę albo przez gazy, ciecze, pyły, opary lub inne substancje zarówno wytwarzane przez nią jak i stosowane podczas jej użytkowania.
2. W przypadku istnienia ryzyka wybuchu związanego z pracą maszyny w atmosferze zagrożonej wybuchem maszyna powinna spełniać wymagania określone w odrębnych przepisach.
OZNACZENIA
§ 56. 1. Oznaczenia maszyn powinny być widoczne, czytelne i trwałe. Powinny one zawierać co najmniej:
1) nazwę i adres producent oraz jego upoważnionego przedstawiciela, jeżeli taki występuje;
2) określenie maszyny;
3) oznakowanie CE;
4) oznaczenie serii lub typu maszyny;
5) numer seryjny, jeżeli taki występuje;
6) rok budowy maszyny, rozumiany jako rok zakończenia procesu produkcji.
2. Specjalnego oznakowania wymaga maszyna przeznaczona do pracy w przestrzeni zagrożonej wybuchem.
3. Wzór oznakowania zgodności CE określa załącznik nr 4 do rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [4].
§ 9. 1. Elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników, powinny być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane.
2. Elementy, o których mowa w ust. 1, powinny być usytuowane poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowych zagrożeń; nie mogą one stwarzać także jakichkolwiek zagrożeń w związku z przypadkowym ich zadziałaniem.
§ 10. 1. W przypadku, gdy jest konieczne, operator maszyn powinien mieć możliwość sprawdzenia, z miejsca głównego pulpitu sterowniczego, czy nikt nie znajduje się w strefie niebezpiecznej. Jeżeli sprawdzenie nie jest możliwe, układ bezpieczeństwa automatycznie powinien wysyłać akustyczny lub optyczny sygnał ostrzegawczy przed uruchomieniem maszyny.
2. Pracownik narażony powinien mieć czas lub środki umożliwiające uniknięcie zagrożenia spowodowanego uruchomieniem lub zatrzymaniem maszyny.
§ 11 Układ sterowania maszyn powinny zapewniać bezpieczeństwo i być dobierane z uwzględnieniem możliwych uszkodzeń, defektów oraz ograniczeń, jakie można przewidzieć w planowanych warunkach użytkowania maszyny.
§ 12. Uruchomienie maszyny powinno być możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu układu sterowania.
2. Wymagania, o których mowa w ust. 1, stosuje się do:
1) ponownego uruchomienia maszyny po jej zatrzymaniu, bez względu na przyczynę zatrzymania;
2) sterowania, w przypadku znaczących zmian w parametrach pracy maszyny, w szczególności prędkości i ciśnienia, o ile ponowne uruchomienie maszyny lub zmiana w jej parametrach pracy nie stwarzają zagrożenia.
3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do ponownego uruchomienia lub zmian parametrów pracy maszyny, o ile są spowodowane prawidłowym cyklem roboczym urządzenia automatycznego.
§ 13. 1. Maszyny wyposaża się w układ sterowania przeznaczonych do całkowitego i bezpiecznego ich zatrzymania.
2. Każde stanowisko pracy wyposaża się w element sterowniczy przeznaczony do zatrzymywania całej maszyny lub niektórych jej części, w zależności od rodzaju zagrożenia tak, aby maszyna była bezpieczna.
3. Układ sterowania przeznaczony do zatrzymania maszyny powinien mieć pierwszeństwo przed układem sterowania przeznaczonym do jej uruchamiania.
4. Zasilanie energią odpowiednich napędów maszyny odłącza się w przypadku zatrzymania maszyny lub jej niebezpiecznych części
§ 14. 1 Ze względu na zagrożenia, jakie stwarzają maszyny, w zależności od czasu ich zatrzymania, wyposaża się w je w urządzenie zatrzymania awaryjnego.
2. Maszyny wyposaża się w środki ochrony przed zagrożeniami spowodowanymi emisją lub wyrzucaniem substancji, materiałów lub przedmiotów.
3. Maszyny stwarzające ryzyko upadku przedmiotów lub ich wyrzucenia wyposaża się w środki ochrony odpowiednie do występującego ryzyka.
4. Maszyny stwarzające zagrożenie emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu wyposaża się w odpowiednie obudowy lub urządzenia wyciągowe znajdujące się w pobliżu źródła zagrożenia..
§ 15. . 1. Maszyny oraz ich części, o ile jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, mocuje się za pomocą odpowiednich zaczepów lub innych podobnych urządzeń w celu zapewnienia ich stateczności.
2. Jeżeli występuje ryzyko oderwania lub rozpadnięcia się części maszyn powodujące zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika, pracodawca powinien zastosować odpowiednie środki ochronne.
3. W przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącego powodować wypadki, stosuje się osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia lub zatrzymywałyby ruch części niebezpiecznych.
4. Osłony i urządzenia ochronne:
1) powinny mieć mocną (trwałą) konstrukcję;
2) nie mogą stwarzać zagrożenia;
3) nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania;
4) powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy zagrożenia;
5) nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu pracy urządzenia;
6) powinny umożliwiać wykonywanie czynności mających zamocowanie lub wymianę części oraz umożliwiać wykonywanie czynności konserwacyjnych, pozostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma być wykonywana, w miarę możliwości bez zdejmowania osłon i urządzeń zabezpieczających;
7) powinny ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny.
§ 16 1. Miejsca i stanowiska pracy lub konserwacji maszyn odpowiednio oświetla się, stosownie do wykonywanych czynności.
2. Części maszyn o wysokiej lub bardzo niskiej temperaturze zabezpiecza się w celu uniknięcia ryzyka ich dotknięcia lub zbliżenia się do nich.
3. Urządzenia ostrzegawcze maszyn powinny być jednoznaczne, łatwo dostrzegalne i zrozumiałe.
4. Maszyny użytkuje się tylko w procesach i warunkach dla których są przeznaczone.
§ 17. 1. Wykonywanie prac konserwacyjnych powinno być możliwe podczas postoju maszyny. Jeżeli jest to niemożliwe w celu wykonania tych prac stosuje się odpowiednie środki ochronne albo prace te wykonuje się poza strefami niebezpiecznymi.
2. W przypadku, gdy dla danej maszyny jest przewidziane prowadzenie dziennika konserwacji maszyn prowadzi się go na bieżąco.
§ 18. 1. Maszyny wyposaża się w:
1) łatwo rozpoznawalne urządzenia służące do odłączania od źródeł energii; ponowne przyłączenie maszyny do źródeł energii nie może stanowić zagrożenia dla pracowników
2) znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników.
2. Powinny być zastosowane rozwiązania zapewniające dostęp i przebywanie pracowników w obszarach produkcyjnych oraz strefach ustawiania i konserwowania maszyn.
§ 19. Maszyny odpowiednio zabezpiecza się w celu ochrony pracowników przed:
1) ryzykiem pożaru, przegrzania lub uwolnienia się gazu, pyłu, płynu oraz innych substancji wytwarzanych, używanych lub zmagazynowanych w maszynach;
2) ryzykiem wybuchu urządzenia lub substancji wytwarzanych, używanych albo zmagazynowanych w maszynach;
3) zagrożeniami wynikającymi z bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z energią elektryczną.
ŹRÓDŁO ⬇️ ⚖️
[1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy ( Dz.U.2022.1510)
[2] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ( Dz.U. 2003.169.1650 )
[3] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn ( Dz.U.2008.199.1228 )
[4[ Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy ( Dz.U.2002.191.1596 )
Comments