Źródło: pixabay.com
W tym artykule przedstawię Ci zadania i kompetencje Służby BHP w zakładzie pracy, które oprócz Kodeksu pracy, uregulowane są również w osobnym akcie wykonawczym – rozporządzeniu. Jeśli jesteś po lekturze mojego postu „Historia BHP i aktów prawnych” to już wiesz jak wyglądały początki regulacji prawnych Służby BHP. Przejdźmy do tego jak to wygląda współcześnie. Materia jest dość obszerna, dlatego publikacja została podzielona na dwie części. W tym artykule odnajdziesz sporo wiedzy praktycznej przy omawianiu zakresu działania Służby.
Rozdział X Kodeksu pracy
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy
W Art. 237(11) mamy podstawę prawną tworzenia Służby BHP. Do tworzenia Służby przyjęto kryterium liczby zatrudnianych pracowników.
§1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1) zatrudnia do 10 pracowników albo
2) zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Chciałbym zwrócić Twoją uwagę na stwierdzenie „pełniącą funkcje doradcze i kontrolne”. Służba BHP to nic innego jak prawnie uregulowany consulting. Choć z praktyki zawodowej wiem, że pracodawcy angażują Służbę BHP do wykonywania zadań dodatkowych oraz misji pobocznych to pamiętaj co jest podstawą i ideą powołania Służby.
§ 2. Pracodawca – w przypadku braku kompetentnych pracowników – może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, o którym mowa w §1, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.
§ 3. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp.
Interpretacja powyższego paragrafu jest bardzo prosta i wskazuje na swego rodzaju niezawisłość Służby BHP. Ustawodawca słusznie nadał rangę kodeksową ww. regulacji. Bezpieczeństwo jako jedna z ważniejszych, jeśli nie najważniejsza wartość w życiu człowieka musi być zapewnione podczas świadczenia pracy. Służba BHP jako organ doradczo–kontrolny w zakresie bezpieczeństwa musi mieć gwarant pełnej niezależności, aby wartość bezpieczeństwa podnosić.
§ 4. Właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.
§ 5. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia:
1) szczegółowy zakres działania, uprawnienia, organizację, liczebność i podporządkowanie służby bhp;
2) kwalifikacje wymagane do wykonywania zadań służby bhp.
Teraz przejdźmy do wyżej wymienionego rozporządzenia:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
§1. 1. Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy zwaną dalej „służbą bhp”, stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.
Zwróć uwagę na słowa „wyodrębnione”. Podobnie jak w Kodeksie pracy tak i w rozporządzeniu ponownie mamy podniesioną funkcję niezależności.
2. Liczbę pracowników służby bhp ustala, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwość pracy.
3. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.
4. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.
Niewiele grup zawodowych jest tak uregulowana przepisami prawa jak pracownicy Służby BHP, poza oczywiście służbami mundurowymi. W tym punkcie mamy jasno i konkretnie wskazane kryterium liczebności Służby BHP. W dalszej części tego artykułu będę to wskazywał.
5. Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje się także do pracownika, o którym mowa w §4 ust. 7.
Kolejne wyraźne wskazanie niezależności Służby BHP, np. od kadry kierowniczej. Podległość bezpośrednio pracodawcy oznacza swobodę w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.
§ 2. 1. Do zakresu działania służby bhp należy:
1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
Jest to zadanie polegające na przedstawieniu pracodawcy faktycznego stanu warunków pracy. Dobrą praktyką jest, aby kontrole były prowadzone w sposób udokumentowany z wydaniem zaleceń ze wskazaniem osób odpowiedzialnych za ich realizację oraz z terminem realizacji. Protokół kontroli zatwierdza pracodawca.
2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń;
Ważnym aspektem powyższego zadania Służby BHP jest przedstawienie wniosków zmierzających do poprawy stwierdzonych niezgodności w zakresie wymagań dotyczących obszaru BHP. Zalecenia powinny być formułowane w sposób przejrzysty i wprost odnoszący się do zaistniałych uchybień. Jak już wyjaśniłem we wcześniejszej treści Służba BHP pełni funkcję doradczą, w związku z tym przy formułowaniu wniosków należy zwrócić uwagę pracodawcy na ten fakt.
3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy;
Istotne jest, aby okresowe analizy stanu bhp nie były tylko powtórzeniem informacji przekazywanych na bieżąco na podstawie przeglądów przeprowadzanych przez służbę bhp. Celem analizy jest przekazanie przyczyn źródłowych, które mają wpływ na powstanie nieprawidłowości.
4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno–organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy;
5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bhp w tych założeniach i dokumentacji;
Praktyka pokazuje, że realizacja tych dwóch wyżej wymienionych punktów przez Służbę BHP jest po fakcie. Taki stan rzeczy jest wynikiem przeprowadzania modernizacji bez uprzedniej konsultacji ze Służbą BHP. Zakończone inwestycje budowlane są często trudne do poprawy, więc dobrą praktyką jest szybki i sprawny przepływ informacji pomiędzy pracodawcą, a Służbą BHP już na etapie planowania modernizacji.
6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników;
Ten punkt ściśle wiąże się z dwoma wcześniejszymi zadaniami. Przebudowa obiektów powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Przebudowa obiektu, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy musi być wykonana na podstawie projektów uwzględniających wymagania BHP.
7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowowprowadzanych procesach produkcyjnych;
Zasadnym i ważnym aspektem tego zadania jest bliskie współpracowanie z osobami pełniącymi bezpośredni nadzór nad wybranymi procesami – mistrzowie oraz brygadziści. To one będą mogły podjąć najszybsze reakcje i będą odpowiedzialne za niedopuszczenie do powtórzenia się wskazanego błędu w obszarze BHP.
8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy;
Ergonomia to dziedzina wiedzy dotycząca przystosowania warunków pracy do możliwości ludzkiego organizmu. W tym punkcie warto skupić się nie tylko na działaniach z zakresu ergonomii, ale także na naukach odnoszących się do sposobów wykonywanych czynności i możliwych do wystąpienia konsekwencji zdrowotnych np. fizjologia pracy czy też psychologia pracy.
9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
Art. 212 Kodeksu pracy reguluje kwestie obowiązków osób kierujących pracownikami i należą do nich:
- organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;
- dbałość o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
- organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie prac, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy;
- dbałość o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
- egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
- zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotna nad pracownikami.
10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy;
Służba BHP w myśl powyższego punktu OPINIUJE - co oznacza współpracę w podanym zakresie. Bardzo częstą praktyką w wielu zakładach jest to, że Służba BHP sporządza instrukcje BHP samodzielnie. Pamiętaj, że tego typu dokumenty sporządzane we współudziale z kierownictwem pozwalają na bardziej wnikliwy charakter, ponieważ są to osoby, które najlepiej znają specyfikę danych czynności. Często są to instrukcje procesów obsługi konkretnego urządzenia technicznego, gdzie wiedza merytoryczna ma bardzo duże znaczenie. Instrukcja sporządzana przez pracownika BHP niestety może mieć jedynie charakter ogólny. Elementom instrukcji BHP i metodologii sporządzania przyjrzymy się nieco bliżej w osobnym artykule.
11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków;
Postępowanie powypadkowe oraz postępowanie przy podejrzeniu choroby zawodowej jest to materia na tyle rozbudowana, że zajmiemy się tym w osobnej publikacji. Na tą chwilę warto zaznaczyć, że obowiązującym aktem wykonawczym jest Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. 2009 nr 105 poz. 870).
12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;
Wzory wyżej wymienionych rejestrów odnajdziemy: w przypadku badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy - w Załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. W przypadku dokumentów dotyczących wypadków przy pracy – w § 16 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
13) doradztwo w zakresie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
Służba BHP porównuje stan faktyczny z obowiązującymi przepisami oraz formułuje zalecenia usunięcia zidentyfikowanych zagrożeń. Bardzo ważne jest, aby posługiwać się wprost przepisami formułując zalecenie usunięcia nieprawidłowości. Dobrą praktyką jest, aby analizować decyzje wydawane przez organy nadzoru nad warunkami pracy. Pomocnym źródłem wiedzy mogą być też publikacje, literatura fachowa, czasopisma, zwłaszcza jeżeli mamy uchybienia z zakresu konkretnego obszaru przepisów np. chemikalia, maszyny.
14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą;
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest identyfikowanie, dokumentowanie i przekazywanie pracownikom zagrożeń na stanowisku oraz sposobów minimalizowania zagrożeń. W tym procesie aktywny udział bierze Służba BHP. Wskazówką w zakresie metodologii przeprowadzania i sporządzania ozeny ryzyka zawodowego może być między innymi odpowiednia norma (np. PN-N-18002:2011). Służba BHP jako jednostka, która posiada największą wiedzę w zakresie metod oceny ryzyka zawodowego właściwych dla określonych zagrożeń oraz wypadkowości powinna brać aktywny udział podczas prac nad ocena ryzyka zawodowego. Ponadto, jak wskazano w art. 237 (11), pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. To pozwala stwierdzić, że ocena ryzyka zawodowego powinna odbywać się zespołowo. W skład takiego zespołu może wchodzić np. pracownik Służby BHP, przedstawiciel pracowników, lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę nad pracownikami, kierownik danego wydziału.
15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;
Pracownik Służby BHP powinien wspierać pracodawcę doradzając mu w oparciu o przepisy prawa przede wszystkim w obszarach dotyczących: zapobiegania zagrożeniom, przeprowadzania oceny ryzyka jeżeli zagrożenie nie mogą być całkowicie wykluczone, likwidacji zagrożeń u źródła ich powstania, dostosowania warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, projektowania i organizacji stanowisk pracy zgodnie z zasadami BHP, doboru maszyn i innych narzędzi pracy zgodnych z zasadami BHP.
16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewniania odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników;
Szczególną role należy przypisać współpracy z działem HR, działem kadr, działem personalnym – działami zaangażowanymi w zatrudnianie nowych pracowników. Ścisła współpraca z tymi działami umożliwia prawidłowe przygotowanie nowozatrudnionych pracowników do pracy. Odpowiedni poziom szkoleń w dziedzinie BHP powinien być zapewniany między innymi przez weryfikowanie jakości merytorycznej materiałów źródłowych wykorzystywanych do opracowywania szkoleń.
17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposoby ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami;
Rola służby jest w tym punkcie bardzo ważna. Identyfikacja zagrożeń przez możliwe oddziaływanie czynników szkodliwych na stanowisku oraz wymagane badania środowiska pracy pod tym kątem, wymaga wiedzy fachowej. Badania mogą być wykonywane tylko i wyłącznie przez wyspecjalizowane podmioty – laboratorium akredytowane.
18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnych przepisach;
Państwowy Monitoring Środowiska to system powołany na podstawie Prawa o ochronie środowiska. Do zakresu zadań systemu należy pomiar, ocena i prognoza środowiska oraz gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o środowisku.
19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników;
Udział Służby BHP w tym punkcie będzie związany z potwierdzania występowania określonych grup czynników i czynności, przy których konieczne jest zapewnienie odpowiedniego stanu zdrowia. Przedstawienie w opisie warunków pracy osoby kierowanej na badania wyczerpujących informacji będzie umożliwiać przeprowadzenie odpowiednich badań i weryfikację stanu zdrowia.
20) Współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz zakładowymi organizacjami związkowymi przy:
a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach;
b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy;
Związki zawodowe są dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.
21) uczestniczenie w pracach, powołanej przez pracodawcę, komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w innych zakładowych komisjach zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganie chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy;
Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji wchodzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy Służby BHP i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną oraz przedstawiciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy. Więcej na temat Komisji BHP w osobnym artykule.
22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.
Celem realizacji zadania jest zwiększanie świadomości pracodawców oraz pracowników w zakresie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz potrzeby podejmowania działań zmierzających do ochrony zdrowia.
Koniec części I.
Comments