Definicja wypadku przy pracy ustalona została w art. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych [1].
Ust. 1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; 2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
W przedstawionej definicji występują 4 elementy, które muszą wystąpić razem, żeby dane zdarzenie uznać za wypadek przy pracy. Są to:
a) nagłość
b) skutek zdarzenia w postaci urazu lub śmierci,
c) związek z pracą,
d) przyczyna zewnętrzna.
Nagłość zdarzenia ⬇️
Słowo "nagle" według słownika języka polskiego to "zjawiający się znienacka" [2]. Ważną kwestią, o której należy pamiętać jest to, że nagłość odnosi się do zdarzenia, a nie do przyczyny zewnętrznej. Zdarzenie może mieć charakter ciągły, powtarzający się, ale nie powinno przekraczać jednej dniówki roboczej. Jest to interpretacja podyktowana głównie orzecznictwem sądowym, dlatego nie należy jej generalizować, a do każdego przypadku podchodzić indywidualnie. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1999 r. [3] w tezie możemy przeczytać:
Zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy, posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy.
Dla lepszego zrozumienia opisywanego elementu posłużę się wymyślonym przeze mnie przykładem:
Pracownik Y firmy X pracuje na stanowisku robotniczym, gdzie wykonuje zwykłe, rutynowe czynności. W pobliżu jego stanowiska biegnie rurociąg, którym pod wysokim ciśnieniem jest transportowana żrąca substancja chemiczna, W trakcie dnia obok stanowiska pracownika Y, przejeżdża wózek widłowy. Operator przewozi materiał, który wystaje poza obrys wózka i nie zauważył, że uderzył w rurociąg ze substancją chemiczną przy stanowisku i pojechał dalej. W wyniku uderzenia substancja chemiczna zaczyna wydobywać się na stanowiska pracy. Po dwóch godzinach Pracownik Y czuje zawroty głowy jest mu słabo i traci przytomność. Upadając na podłogę doznaje urazu głowy i ma złamaną rękę.
W opisywanym przypadku wyciek czynnika chemicznego, który spowodował stratę przytomności i w następstwie upadek (co było bezpośrednią przyczyną wypadku przy pracy) trwał dwie godziny. Wobec czego nie było to słownikowe znaczenie "nagłości", ale było w ramach interpretacji nagłości z definicji ustawowej. Można stwierdzić, że nagłość nie jest pojęciem potocznym, a pojęciem normatywnym, w związku z czym nie należy jej interpretować semantycznie.
Skutek zdarzenia w postaci urazu lub śmierci⬇️
Definicja urazu została również określona w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych [1]. Według niej uraz to:
Uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.
Rozszerzenie powyższej definicji możemy odnaleźć w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
"Wprowadzenie do definicji wypadku przy pracy przesłanki urazu nie oznacza, że wykluczone jest kwalifikowanie istotnego pogorszenia stanu zdrowia jako urazu i wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 i art. 2 pkt 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym [1]" - jak możemy przeczytać w tezie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2011 r. (SN II PK 311/10) [4].
"Wprowadzenie do definicji wypadku przy pracy przesłanki urazu nie oznacza, że wykluczone jest kwalifikowanie istotnego pogorszenia stanu zdrowia jako urazu i wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 i art. 2 pkt 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym [1]. Należy jednak podkreślić, że pogorszenie stanu zdrowia bez związku z wykonywanymi zadaniami i będące skutkiem rozwoju samoistnego schorzenia nie będzie uznane za wypadek przy pracy, choćby wystąpiło nagle" - teza wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 grudnia 2014 r. (III APa 8/14) [5]
Powyższe orzecznictwo sądów przedstawiłem w celu kierunku interpretacji. Jednak należy pamiętać, że wyrok w konkretnej sprawie nie stanowi źródła prawa. W zacytowanych tezach chodzi o ustalenia sądu dotyczące stanu faktycznego będącego podstawą wydania orzeczenia, a nie o rozbieżności w wykładni prawa.
Związek z pracą ⬇️
Definicja związku z pracą została określona w art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych [1]. Zgodnie z treścią artykułu o związku z pracą możemy mówić wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Analizując pojęcie związku z pracą należy w interpretacji oprzeć się na orzecznictwie Sądu Najwyższego:
"Dokonując wykładni tego przepisu w oparciu o judykaturę Sądu Najwyższego, należy przyjąć, że związek zdarzenia wypadkowego z pracą obejmuje nie tylko wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, lecz także zdarzenia, które nastąpiły w związku z wykonywaniem zwykłych czynności pracowniczych lub poleceń przełożonych, oraz w związku z wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy, choćby bez polecenia. Dla ustalenia związku z pracą konieczne jest ustalenie, że pozostawało ono w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z pracą. Oznacza to również , że związek z pracą obejmuje nie tylko wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, lecz także zdarzenia, które nastąpiły zarówno w związku z wykonywaniem zwykłych czynności pracowniczych lub poleceń przełożonych, jak i w związku z wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy, choćby bez polecenia" - uzasadnienie prawne wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2012 r. (SN II PK 80/12) [6].
Wobec tego wypadek jaki zaistniał podczas pobytu pracownika w szatni przed lub po pracy jest zdarzeniem mającym związek z pracą. Można zatem przyjąć, że przyczyna funkcjonalna następuje wtedy, gdy pracownik podejmuje czynności w związku z pracą na rzecz lub w interesie pracodawcy. Jeżeli pracownik samowolnie opuści stanowisko pracy w celu wykonania czynności w swoim osobistym interesie lub na rzecz osób trzecich i w tym czasie ulegnie wypadkowi to nie będzie to zdarzenie uznane za wypadek przy pracy.
Związek miejscowy zdarzenia z pracą - związek ten ma miejsce w momencie przekroczenia bramy zakład pracy, wejścia na teren zakładu pracy lub wejścia do budynku jeżeli zakład pracy nie jest otoczony terenem (wejście z ulicy) i kończy się w momencie opuszczenia zakładu pracy. Wszystkie przerwy związku z pracą wywołane potrzebami fizjologicznym, przerwy organizacyjne nie przerywają związku z pracą.
Przyczyna zewnętrzna ⬇️
Kwalifikacja zdarzenia jako wypadek przy pracy wymaga nie tylko pojęcia nagłości, ale również wykazania, że zdarzenie zostało wywołane przyczyną zewnętrzną. Definicja przyczyny zewnętrznej nie została uregulowana w przepisach wypadkowych. Konieczne jest zatem odniesienie się do orzecznictwa i licznych publikacji dotyczących problematyki wypadkowej.
Nagłe zdarzenie jest wypadkiem tylko i wyłącznie wtedy gdy jest wywołane przyczyną zewnętrzną. Przyjmuje się, że przyczyna zewnętrzna występuje, gdy do urazu dochodzi na skutek oddziaływania na człowieka czynnika, który występuje poza organizmem. Musi nastąpić z zewnątrz jakiekolwiek szkodliwe działanie, aby zdarzenie było uznane za wypadek przy pracy. Przykładem przyczyny zewnętrznej może być oddziaływanie energii elektrycznej, elementy ruchome, ostre, wystające maszyn oraz wysiłek fizyczne.
Analizując orzecznictwo można uznać, że o zewnętrzności można mówić wtedy, gdy wypadek pozostaje poza wolą i świadomością pracownika, w odróżnieniu od przyczyny wewnętrznej.
Poniżej teza wyroku Sądu Najwyższego:
"W razie stwierdzenia, że upadek wywołany był wyłącznie przyczyną wewnętrzną mającą swe źródło w stanie chorobowym poszkodowanego, zdarzenie pozbawione jest cech wypadku w drodze do pracy. Natomiast w razie ewentualnego wystąpienia dodatkowej i współistniejącej przyczyny pochodzącej z zewnątrz zdarzeniu nie można by odmówić znamion wypadku w drodze z pracy do domu.
1. Za wypadek w drodze do pracy może być uznane tylko takie zdarzenie, które odpowiada ogólnym kryteriom wypadku, a więc ma charakter zdarzenia nagłego, wywołanego przyczyną zewnętrzną, a przy tym nastąpiło w drodze do pracy lub z pracy.
Przy ocenie zewnętrzności można mówić wtedy, gdy wypadek pozostaje poza wolą i świadomością pracownika w odróżnieniu od przyczyny wewnętrznej - tkwiącej w organizmie poszkodowanego, która również może spowodować uszczerbek na zdrowiu" - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1978 r (III URN 26/78) [7]
Najwięcej wątpliwości przy kwalifikacji zdarzenia, budzi zdarzenie, w którym poszkodowany ma schorzenie samoistne, chorobę, dysfunkcję. Problematyczna jest kwestia uznania zdarzenia za wypadek przy pracy pomimo samoistnego schorzenia. Bardzo pomocne przy tym jest orzecznictwo Sądu Najwyższego. Podstawową zasadą jest ustalenie pozostające w związku z wykonywaniem pracy zdarzenie zewnętrzne było sprawczym czynnikiem nagłego i gwałtownego pogorszenia samoistnych schorzeń pracownika.
"Pozostające w związku z wykonywaniem pracy zdarzenie zewnętrzne, które było sprawczym czynnikiem nagłego i gwałtownego pogorszenia samoistnych schorzeń pracownika wyczerpuje przesłanki prawne uznania go za wypadek przy pracy." - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1997 r. (II UKN 130/97) [8]
"Wysiłek fizyczny powodujący w czasie pracy uszkodzenie organu wewnętrznego pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym może uzasadniać uznanie tego zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli wysiłek ten będący zdarzeniem zewnętrznym w sposób istotny przyśpieszył bądź pogorszył istniejący już stan chorobowy." - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1977 r. (III PR 194/76) [9]
ŹRÓDŁO⬇️ ⚖️
[1] Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.2022.2189).
[2] www.sjp.pwn.pl
[3] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1999 r. (II UKN 24/99).
[4] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2011 r. (SN II PK 311/10).
[5] wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 grudnia 2014 r. (III APa 8/14).
[6] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2012 r. (SN II PK 80/12).
[7] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1978 r (III URN 26/78).
[8] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1997 r (II UKN 130/97).
[9] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1977 r (III PR 194/76).
댓글