Część III Obowiązki pracodawcy i pracownika

Obowiązki pracodawcy, w razie zaistnienia wypadku przy pracy zostały określone w art. 234 Kodeksu pracy [1] oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy [2].

Zgodnie z przywołanym art. 234 Kodeksu pracy:

§ 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

Niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie to na przykład wyłączenie maszyn i urządzeń z ruchu odcięcie zasilania maszyn energią, materiałami. Natomiast ważną rolę w kontekście obowiązku zapewnienia udzielenia pierwszej pomocy, pełnią osoby wyznaczone do udzielania pierwszej pomocy (Art. 209 (1) § 1 pkt 2 litera a Kodeks pracy [1]).

§ 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy [1].

Wyżej wymieniony przepis wymaga, aby zawiadomienie zostało zrealizowane niezwłocznie. Nie wskazuje przykładowo konkretnego przedziału czasu. Wobec tego można przyjąć, że wymóg niezwłocznego zgłoszenia nie oznacza, że należy to zrobić w pierwszej kolejności po zdarzeniu. Najpierw należy wypełnić obowiązek udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanym oraz zabezpieczyć miejsce zdarzenia.

Zawiadomienie PIP i prokuratury zaczyna obowiązywać pracodawcę po wstępnej prawnej kwalifikacji zdarzenia. Nie należy tego mylić z kwalifikacją w kategoriach wypadku przy pracy po przeprowadzeniu postępowania powypadkowego. Wstępna kwalifikacja zdarzenia to ustalenie czy zdarzenie spełnia cechy wypadku ciężkiego, śmiertelnego, zbiorowego.

Przepisy wskazują wyłącznie na wymóg zawiadomienia, ale nie regulują formy zawiadomienia. Kontakt telefoniczny z jednostką organizacyjną PIP, prokuraturą jest oczywiście metodą prostą i szybką. Możliwe, że w rozmowie, zgłaszający zostanie poinstruowany jak dokonać zgłoszenia w formie elektronicznej. Treść zawiadomienia również nie została uregulowana w przepisach, w związku z tym należy przekazać podstawowe dane zgłaszającego, miejsce oraz krótki opis okoliczności zdarzenia.

§ 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.

Rejestr wypadków przy pracy - artykuł

§ 3(1). Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.

§ 4. Koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca.

Aktem wykonawczym dotyczącym postępowania powypadkowego jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy [2]. Nakłada ono na pracodawcę obowiązki.

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

1) dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;

2) uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;

3) dokonywanie zmian położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Pracodawca powołuje zespół powypadkowy, który ustala okoliczności i przyczyny wypadku. Przepisy prawa nie określają w jakiej formie ma być powołany zespół powypadkowy. Dobrą praktyką jest, aby było to w formie np. zarządzenia pracodawcy. Istotnymi elementami będą: imię i nazwisko członków zespołu, data powołania, data i miejsce zdarzenia oraz imię i nazwisko osoby poszkodowanej, podstawa prawna.

Wiele wątpliwości wśród pracowników służby bhp i pracodawców budzi pytanie czy skład zespołu powypadkowego powinien być stały dla wszystkich zdarzeń wypadkowych w zakładzie, czy za każdym razem pracodawca powinien formalnie powołać zespół, nawet jeśli skład zespołu się nie zmienia.

Podpowiedzią, może być wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 19 czerwca 2019 r. [3], który wyjaśnia kwestię kwalifikacji prawnej zdarzenia oraz powołanie zespołu powypadkowego.

Ewentualne zdarzenie wypadkowe zaistniałe w czasie odsunięcia pracownika od świadczenia pracy z uwagi na jego niezdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych, czy też w trakcie korzystania przez pracownika z wszelkich form urlopowych, nie może zostać automatycznie uznane za wypadek przy pracy. Jednakże w tego rodzaju zdarzenia nie mogą, niejako z góry być klasyfikowane do zdarzeń pozostających bez jakiegokolwiek związku z wykonywaną pracą. Ustalenie istnienia tego rodzaju związku, bądź jego braku stanowi przedmiot i zakres postępowania prowadzonego przez zespół powypadkowy.

Obowiązkiem pracodawcy zatrudniającego pracowników jest każdorazowe, niezależne od skali zaistniałego zdarzenia, powołanie zespołu powypadkowego, celem ustalenia przyczyn i okoliczności powstałego zdarzenia, jak i oceny, czy zdarzenie to można uznać za wypadek przy pracy.

Obowiązki zespołu powypadkowego, opiszę w osobnym artykule. Po sporządzeniu protokołu powypadkowego pracodawca w terminie 5 dni zatwierdza go.

Dodatkowym obowiązkiem pracodawcy jest niezwłoczne doręczenie poszkodowanemu pracownikowi zatwierdzonego protokołu powypadkowego, a w razie wypadku śmiertelnego protokół powinien być dostarczony członkom rodziny zmarłego pracownika.

Pracodawca ma obowiązek prowadzenia rejestru wypadków przy pracy, który opisałem w osobnym artykule, powyżej znajdziesz link.

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, który miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek.

Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana osoba niebędąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:

1) zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu;

2) zabezpieczyć miejsce wypadku;

3) zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego;

4) udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku.

Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika.

Powyżej opisałem obowiązki pracodawcy w sytuacji kiedy wypadkowi ulegnie pracownik. A co w przypadku kiedy poszkodowanym jest inny podmiot świadczący pracę, objęty ubezpieczeniem wypadkowym np. stażysta?

Zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych [4]:

Za wypadek przy pracy, zgodnie z art. 3 ust. 3, uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

1) uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;

2) wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

3) pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;

4) odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;

5) wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;

6) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

6a) wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2022 r. poz. 1324 i 1383);

7) współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

8) wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

9) wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

10) wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;

11) odbywania służby zastępczej;

12) nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego przez słuchaczy pobierających stypendium;

12a) kształcenia się w szkole doktorskiej przez doktorantów otrzymujących stypendium;

13) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;

Art. 5 ust. 1 Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, o których mowa w art. 3 ust. 3, dokonuje w karcie wypadku:

1) podmiot wypłacający stypendium sportowe - w stosunku do pobierających te stypendia;

2) podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - w stosunku do wykonujących tę pracę na podstawie skierowania do pracy;

3) Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów i Kancelaria Senatu w stosunku do senatorów;

4) pracodawca, u którego osoba pobierająca stypendium odbywa staż, przygotowanie zawodowe dorosłych, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie, lub jednostka, w której osoba pobierająca stypendium odbywa szkolenie - w stosunku do osoby pobierającej stypendium w okresie odbywania tego stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, przygotowania zawodowego w miejscu pracy lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;

5) spółdzielnia produkcyjna, spółdzielnia kółek rolniczych - w stosunku do członków tych spółdzielni oraz innych osób traktowanych na równi z członkiem spółdzielni, w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, wykonujących pracę na rzecz tych spółdzielni;

6) podmiot, na którego rzecz wykonywana jest praca na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia - w stosunku do wykonujących te umowy;

7) osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia - w stosunku do współpracujących z tą osobą;

8) Zakład - w stosunku do prowadzących pozarolniczą działalność oraz współpracujących przy prowadzeniu takiej działalności w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, a także w stosunku do wykonujących pracę na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do

9) (uchylony);

10) właściwa zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna - w stosunku do duchownych;

11) pracodawca, u którego osoba odbywa służbę zastępczą - w stosunku do odbywających tę służbę;

12) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego - w stosunku do słuchaczy tej szkoły pobierających stypendium;

12a) podmiot prowadzący szkołę doktorską - w stosunku do kształcących się w tej szkole doktorantów otrzymujących stypendium;

13) pracodawca - w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy;

14) podmiot, z którym została zawarta umowa agencyjna, umowa zlecenia lub umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowa o dzieło - w stosunku do osób wykonujących umowę, jeżeli w ramach takiej umowy praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy;

Do wyżej wymienionych zdarzeń stosuje się rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 23 stycznia 2022 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia [5].

§ 3.

1. Zdarzenie wymienione w art 3 ust. 3 ustawy [4], uznaje się za wypadek przy pracy na podstawie okoliczności i przyczyn w szczególności przez:

1) zabezpieczenie miejsca wypadku w sposób pozwalający odtworzyć jego okoliczności;

2) dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu technicznego ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;

3) wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;

4) zebranie informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku;

5) zebranie innych dowodów dotyczących wypadku uznanych za niezbędne.

2. Kwalifikacji prawnej dokonują podmioty wymienione w art. 5 ust. 1 ustawy [4] zgodnie z art. 3 ust 3 ustawy.

3. Stwierdzenie, że zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy, wymaga uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

§ 4.

1. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku - nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - podmioty wymienione w art. 5 ust. 1 i 1a ustawy [4] sporządzają kartę wypadku, której wzór jest określony w załączniku do rozporządzenia.

2. Poszkodowany lub uprawniony do jednorazowego odszkodowania członek jego rodziny może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku, o czym zostają pouczeni przez podmiot sporządzający kartę wypadku.

3. Do karty wypadku dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności dokumenty sporządzone z oględzin miejsca wypadku, inne dowody dotyczące wypadku uznane za niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a także uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku zgłoszone przez poszkodowanego lub uprawnionego członka rodziny.

4. Kartę wypadku sporządza się w 3 egzemplarzach: pierwszy egzemplarz otrzymuje poszkodowany albo uprawniony członek rodziny, drugi egzemplarz pozostaje u podmiotu ustalającego okoliczności i przyczyny wypadku, trzeci egzemplarz jest przekazywany do Zakładu, jeżeli zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy.

Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego [2].

ŹRÓDŁO ⬇️ ⚖️

[1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U.2022.1510)

[2] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

[3] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 19 czerwca 2019 r. (III SA/Łd 158/19).

[4] Ustawa z dnia 30 października 2002 r o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.2022.2189).

[5] Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 23 stycznia 2022 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia. (Dz.U.2022.223)